Het is handig mij te bellen voordat locatie en tijd vaststaan. In overleg is er dan veel mogelijk.

Blog

“Rituelen rondom afscheid” in “contactblad voor humanistisch uitvaartbegeleiders”

Rituelen rondom afscheid

Veel mensen zijn huiverig voor het gebruiken van rituelen. Het leven staat er echter bol van rituelen. Mensen gebruiken rituelen vaak zonder dat ze dat in de gaten hebben. Denk bijvoorbeeld aan het verhaaltje voor het slapen gaan, de manier waarop mensen hun partner groeten die naar zijn of haar werk gaat of het vaste rondje met de hond.

Rituelen geven houvast en structuur. Door rituelen weten mensen “hoe het hoort”, hoe ze iemand groeten, hoe ze afscheid moeten nemen. Dit geeft een gevoel van veiligheid en meer zekerheid in lastige situaties. Vaak ook markeren rituelen een overgang, een belangrijk punt in het leven. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het versturen van geboortekaartjes, een huwelijkssluiting of een begrafenis.

Juist rondom een sterfgeval zijn rituelen van belang. De dood is immers ongrijpbaar, mysterieus. Rituelen maken dat het afscheid en de dood beter te bevatten zijn, bieden duidelijkheid. Rondom een sterfgeval voelen mensen zich ontredderd, stuurloos. Rituelen bieden dan structuur op dat moment en geven ons aanknopingspunten voor het verwerken van het verdriet dat het verlies met zich meebrengt. Vandaar dat er rondom sterven en afscheid nemen veel rituelen zijn.

Veel mensen zijn vooral bekend met een afscheid vanuit de kerk. De oude vertrouwde rituelen die plaatsvinden in de avondwake en de begrafenismis (ook wel requiemmis genoemd) zijn bij velen goed bekend. Bijvoorbeeld het gebruik van wierook en wijwater. Juist doordat mensen regelmatig een begrafenismis hebben meegemaakt, biedt deze troost. Het uitspreken van bijvoorbeeld “het Onze Vader” met daarbij het geloof dat de overledene nu bij deze Vader is, geeft steun en hoop. Het ontsteken van kaarsen gaat vergezeld van gebeden en wensen en kan ook na de begrafenismis troost bieden.

Mensen die geen binding hebben met de kerk, nemen afscheid vanuit een niet kerkelijke ruimte. Zij staan voor de uitdaging om zelf een passende dienst samen te stellen. Ook zij wensen immers een respectvol en passend afscheid van de overledene. Zij maken echter geen gebruik van de structuur en het houvast dat een kerkelijk afscheid biedt. Wel is er een grote behoefte aan rituelen en symbolen.

Als ritueelbegeleider is het mijn taak om ervoor te zorgen dat de rituelen passen bij de overledene en de familie die afscheid neemt. Soms betekent dit dat ik een niet-kerkelijk verhaal vertel bij een kerkelijk getint ritueel. Met de rook van de wierook kronkelen onze gedachten naar de overledene; we geven zand mee, de vertrouwde aarde waarop hij liep; we besprenkelen het lichaam met water, water dat altijd haar weg vindt; in het licht van de kaarsen voelen we ons verbonden met de overledene.

Soms betekent het ook dat ik nieuwe rituelen bedenk. Zo vormde ik eens samen met de familie en sprekers het levensboeket van de overleden mevrouw. Iedere spreker plaatste een zelfgekozen bloem en ook de partner, kinderen en kleinkinderen plaatsten bloemen in de vaas. Aan het einde van de dienst bond de partner het boeket bij elkaar met een lint van liefde. Zoals de liefde van mevrouw het gezin, de familie en de vriendengroep bij elkaar hield, hield het lint de bloemen bij elkaar. Dit boeket werd vervolgens meegegeven aan de overledene als dank voor haar liefde.

Als er kinderen bij een afscheid betrokken zijn, verdienen ook zij een plaatsje in de dienst. In een drukke dienst van een leerkracht van groep 6, was ook haar klas aanwezig. Tijdens de dienst mochten zij naar voren komen om nog even dicht bij hun juf te zijn. Zij zochten houvast aan het lint dat aan de kist was vastgeknoopt. Ik legde hen uit dat zij hun juf los moesten laten. Daarom werd het lint doorgeknipt. “En dan gebeurt er iets bijzonders. Een deel van het lint blijft bij jullie,” zei ik hen, “alle herinneringen die jullie aan jullie juf hebben, blijven in jullie hart immers bestaan. De rest van het lint blijft bij jullie juf. Zij zal jullie immers ook nooit vergeten.” Aan het lint liepen de kinderen vervolgens naar buiten om daar ballonnen los te laten. Een ballon voor ieder jaar dat hun juf had geleefd.

Uiteindelijk is iedere afscheidsdienst één groot ritueel dat de overgang tussen de periode met en de periode zonder de overledene markeert. De dienst vormt het begin van het rouwproces dat onvermijdelijk zal volgen. Het is dan ook belangrijk om hierin te kiezen voor de vorm die het best bij de unieke situatie past, te kiezen voor de vorm die deze familie op dit moment en in de toekomst die volgt het meeste steun biedt.

Als Ritueelbegeleider heb ik de belangrijke taak om samen met de nabestaanden te kiezen voor de vorm die het best bij de unieke situatie past. Hierbij herken ik, als buitenstaander en met de ervaringen uit voorgaande diensten, vaak die kenmerkende rituelen, die voor hen zo gewoon zijn dat ze er aan voorbij gaan. Juist dat zijn de rituelen die een dienst persoonlijk en herkenbaar maken en de familie, ook achteraf, veel steun bieden.

Laat een reactie achter

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.